Uit het Handig Literatuurboek #4: Gekken

Het is de eerste aflevering van het jaar, en de eerste van dit decennium* van de serie 'Uit het Handig literatuurboek'. De serie dankt de naam aan het prachtige boek van Willem Wilmink en neemt de onderwerpen die daarin langskomen als uitgangspunt voor een artikel op. Het onderwerp is deze keer Gekken.

Tekst: Ellen

Samen met Herman en Hetty Finkers en zijn vrouw Wobke maakte Willem Wilmink een 'kathedralenreis' mede naar aanleiding van het proefschrift van H.H. Beek Waanzin in de middeleeeuwen (wat Wilmink niet vermeldt, is het trieste feit dat de auteur overleed vóór de promotie van zijn proefschrift, zie hier). De reis is belangrijk voor Wilmink, zoals blijkt uit Zelfportret in brieven:

In 1995 had hij al een kathedralentocht door Noord-Frankrijk gemaakt met Herman en Hetty Finkers. In de Mariakapel van Larchant werd hij hevig geraakt door dertiende-eeuwse borstbeelden van depressieve mensen: ‘En dat alles uit steen gehouwen met zoveel begrip en zoveel deernis, dat er voor mij niets mooiers bestaat dan dat kerkje.’

Via Reims, 'kinderen en gekken vertellen de waarheid' en een prachtig gedicht van Charles d'Orléans waarin hij over zijn depressies verhaalt, landt Wilmink bij Vandersteens Suske en Wiske en meer speciaal bij het achtenzestigste stripverhaal: De Dulle Griet**. Professor Barabas, de ietwat chaotische wetenschapper, wil via de 'teletransfor' Dulle Griet uit het schilderij van Pieter Bruegel tot leven wekken, om van haar te weten te komen waarom mensen oorlog voeren. Willem Wilmink kijkt naar hetzelfde schilderij en ziet iets anders. Hij ziet 'de waanvoorstelling van die vrouw, die er ook in haar manier van lopen blijk van geeft bezeten te zijn [?]' en veronderstelt dat Bruegel een 'geesteszieke afbeeldt, verdwaald in haar gruwelijke gedachtenwereld'.

Op Historiën.nl is een artikel te vinden over de verschillende interpretaties van dit schilderij en dan met name van Dulle Griet zelf. Margaretha van Altea, beschrijft haar afbeelding als volgt:

Op de voorgrond staat een vrouw op een brug. Zij is meer dan levensgroot gezien de verhouding met de gebouwen, bomen en andere figuren om haar heen. Zij wendt zich van de hel af die zich op de achtergrond bevindt. In haar rechterhand draagt zij een lang zwaard, in de linker een zak, een ketel en een mand waaruit allerlei voorwerpen puilen. Op haar hoofd draagt zij een helm en zij heeft een borstkuras. Griet heeft een woeste blik in de ogen, haar mond is geopend en haar neus opvallend rood. Aan haar voeten zitten enkele composietmonstertjes met ronde lichamen bij een open ei.

Van Altea komt tot de conclusie uiteindelijk, dat 'Dulle Griet veeleer een figuur uit de volkstraditie is die hier gebruikt wordt om op komische wijze de vrouw, maar ook de man, weer te geven.' Dat is weer een andere blik en ik laat het aan jullie om je eigen mening daarover te vormen.

Dulle Griet komt niet alleen op dit schilderij van Bruegel en in de strip van Vandersteen voor, Geert De Kockere schreef een prentenboek over haar, dat Carll Cneut illustreerde. De Kockere is er, net als professor Barabas, van overtuigd dat we met een echt moordwijf te maken hebben, die voor de duvel niet bang blijkt volgens de beschrijving van het boek: 'Dulle Griet deed alles wat niet mocht. Ze vloekte en tierde, stampte en klopte, plunderde en moordde. Niemand wilde met haar trouwen. Op een dag vertrok Dulle Griet naar de hel. Ze wilde de duivel ten huwelijk vragen.' Wie het boek wil inkijken, kan hier terecht.

Riana Scheepers, een Zuid-Afrikaanse schrijfster, is ook bekend met Dulle Griet. Onder die titel heeft zij een (naar het Nederlands vertaalde) verhalenbundel geschreven die in 1995 verscheen. Vrouwen, sterke vrouwen, van welke kleur of komaf dan ook, komen veelvuldig voor in haar verhalen. Zij was eind vorig jaar nog in Nederland ter gelegenheid van de week van de door Writers Unlimited (voor de vierde keer) georganiseerde Week van de Afrikaanse roman.  In de Centrale Bibliotheek in Den Haag voerde zij, samen met zes andere auteurs en muzikanten uit Zuid-Afrika een gesprek onder leiding van Abdelkader Benali. Het bijna twee uur durende gesprek kun je hier (terug)zien.

Terug naar Wilmink die geen sterke, oorlogvoerende vrouw ziet, maar een bezetene, een gekkin. Dat is precies wat de Engelstalige titel van het schilderij 'vertelt', want behalve Dull Gret wordt daar (vaker) Mad Meg als titel gebruikt. En dat is dan weer de bijnaam van Margaret Cavendish, Duchess of Newcastle-upon-Tyne, die alles en iedereen schokte door gedichten te publiceren onder haar eigen naam! Jawel, het lef! Deze Mad Meg leefde wat later, in de zeventiende eeuw om preciezer te zijn en was van adel. Veel overeenkomsten in levensomstandigheden heeft ze dus niet met Bruegels heldin, maar interessant/getikt is ze wel. Virginia Woolf omschrijft haar bijvoorbeeld als 'a giant cucumber… noble and Quixotic and high-spirited, as well as crack-brained and bird-witted', terwijl Samuel Pepys haar 'mad, conceited and ridiculous' noemde.

Het Belgische Canvas wijdt hier een (mini)aflevering in de serie Hersenspinsters aan haar. En terecht, want deze dame was dichter, filosoof, schrijver van romances in proza, essayist en toneelschrijver. Zij schreef onder andere één van de eerste sciencefictionboeken ter wereld: The Description of a New World, Called the Blazing-World. Zij creëert daarin een wereld die er bijna net zo eigenaardig, hoewel niet net zo dreigend uitziet als die van Bruegel en bovendien als voorbeeld lijkt te hebben gediend voor De Kockere's prentenboek. Cavendish wist van wanten, maar bleef daarbij uiterst bescheiden zoals uit de subtitel van het boek blijkt: By the Thrice Noble, Illustrious, and Excellent PRINCESS, THE Duchess of Newcastle. Een tikje getikt misschien, maar haar De stralende wereld is in 2020 - in het Nederlands - nog volop te verkrijgen en dat is lang NIET gek!

---

 *     Hoewel er mensen zijn die van mening zijn dat het decennium pas volgend jaar begint, zijn nu toch echt aan de jaren twintg begonnen (>‿♥)
 **   Voor wie het vergeten was, net nieuw is of het nog een keer wil lezen, we hebben het al eens over Dulle Griet gehad, zie daarvoor Lees dit lied! Op een boerenbruiloft met Suske en Wiske.