De economie van goed en kwaad vanTomáš Sedláček

De economie van goed en kwaad by Tomáš Sedláček
My rating: 4 of 5 stars

De ondertitel maakt duidelijk welke reis er gemaakt wordt aan de hand van gids Tomáš Sedláček: De zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street. Het boek is een aangepaste versie van een proefschrift dat Sedláček indiende bij de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de universiteit waar hij toen studeerde. Het werd verworpen vanwege 'twijfelachtige wetenschappelijke waarde'. Of dat een correct oordeel is of niet, kan op basis van het boek niet meer worden nagegaan want het boek richt zicht op een ander publiek. Wij. Ons.
Tijdens een interview in 2009, toen het boek in Tsjechië al een bestseller was, antwoordt Sedláček op de vraag of hij met het boek duidelijk wil maken dat economie niet alleen over cijfers en mathematische modellen gaat:

Ja, de economie is een prachtig gebied. Het gaat vooral over de manier waarop mensen zich gedragen en tot elkaar verhouden. Ik ben op zoek gegaan naar een spiegel, omdat het anders te moeilijk en onuitvoerbaar zou zijn. Daarom gebruik ik de verhalen uit het Oude Testament en uit Mesopotamië als hulpmiddel. Deze mensen maakten ongeveer hetzelfde mee als wat wij meemaken. Wij gebruiken nu voornamelijk de wiskunde en een wetenschappelijke, rigoureuze aanpak om de wereld om ons heen uit te leggen[...]
"Daarom heb ik geen enkel cijfer opgenomen in dit boek. De bladzijden zijn van voor naar achteren genummerd. Dus het begint met -368, alleen maar om duidelijk te maken dat een cijfer iets is dat wordt gemaakt door onze samenleving, een construct, een product dat ons kan dienen en ons zou moeten dienen, maar soms verblindt het ons ook als de enige manier waarop we nog rond kunnen kijken, is door middel van cijfers en de statistieken. Soms zijn cijfers nuttig, soms niet en kan ze zelfs misleidend zijn.

Helaas is de nummering van de bladzijden in de Nederlandse versie (vertaling van de Engelse versie van het boek dat in 2011 uitkwam) niet overgenomen van het origineel. Belangrijker is echter dat het boek niet fantastisch geredigeerd is; het bevat relatief veel kromme zinnen en spelfouten. Dat neem ik niet mee in de beoordeling van het boek, want het gaat mij alleen om de inhoud, om wat Sedláček vertelt en beweert.

In deel 1, De economie in de Oudheid - die bij Sedláček wel wat erg lang doorloopt - besteedt Sedláček aandacht aan achtereenvolgens het Gilgamesj-epos, het Oude Testament, het oude Griekenland, het christendom, Descartes, Bernard Mandeville om te eindigen met Adam Smith, de 'smid van de economie'. Sedláček tracht met deze 'spiegels' aan te tonen dat de economie als wetenschap niet op zich staat en zeker niet, zoals sommige economen graag willen (doen) geloven, waardevrij is, maar nauw verbonden is met filosofie, mythes, religie, antropologie, en kunst. Economie staat niet los van de samenleving, kan niet los gezien worden van cultuur en is (dus) niet en nooit waardevrij. Ook al zou onze huidige minister van financiën, Jeroen Dijsselbloem, dat nog zo graag willen en *gelooft* hij dat zelf wel.

Sedláček tracht in Deel 2, Ketterse ideeën, onder andere aan te tonen dat er geen Homo Economicus bestaat (in april nog onderwerp van een aflevering van Freakonomics radio Should We Really Behave Like Economists Say We Do?) en dat het idee dat alles te reduceren is tot cijfers en modellen niet alleen niet klopt, maar gevaarlijk fout is. Hij illustreert dat door economische modellen te vergelijken met natuurkundige modellen en de wijze waarop deze toegepast worden. Hij kiest niet voor niets natuurkunde, natuurlijk, want als er iets is waar economen naar streven dan is het wel dat economie als net zo hard, zuiver en exact beschouwd wordt als natuurkunde. Door modellen als steigers voor te stellen die helpen bij het bouwen van een prachtige kathedraal, toont Sedláček ondubbelzinnig aan dat de Natuurkundige kathedraal overeind blijft en nog eeuwen gebruikt én bewonderd wordt, terwijl de Economische kathedraal bij het minste geringste in elkaar zakt als een plumpudding.

De economie van goed en kwaad is een fascinerend, tot overpeinzingen aanzettend, interessant boek dat duidelijk maakt, voor zover daar nog twijfels over bestaan, dat mensen, de hemel zij dank!, lang niet allemaal zoals de bijen van Mandeville zijn, dat de 'onzichtbare hand van de markt' niet de vervanger van god is, en dat ethiek en economie niet los van elkaar kunnen en vooral niet mógen worden gezien. Of, zoals hij het zelf verwoordt interview:

I mean the word ‘ethics’ has become a bad word, a rude word. And yet, economics started as an ethical discourse. Adam Smith was a moral philosopher, David Hume, Thomas Malthus and others were chiefly moral philosophers. And this is where economics was born. Today we try to get away from this cradle, from this origin of the discourse, and it can lead to very dangerous situations.

En dus mag niemand uit The Wealth of Nations citeren zonder dat citaat te omringen en te ondersteunen door minimaal twee citaten uit The Theory of Moral Sentiments. Niemand. Vind ik.

Zie ook: Hoe Brian dankzij Annejet de kans kreeg te illustreren wat het verschil is tussen economische modellen en de realiteit

View all my reviews