Voor alles van Joost Zwagerman

Voor alles by Joost Zwagerman
My rating: 2 of 5 stars

Voor alles is de 7de dichtbundel van Joost Zwagerman. De bundel bestaat uit twee delen: Inwaarts en Voor en na het meesterwerk. Inwaarts bevat gedichten waarin angst in allerlei vormen en maten de hoofdrol heeft, terwijl het lijkt alsof de (beeldende) kunst die rol toebedeeld heeft gekregen in het tweede deel. De kunst wordt echter bekeken door de 'echte' hoofdpersoon die de dichter door haar ogen geeft wat zij ziet.

De gedichten in het 1ste deel zijn letterlijk inwaarts: ze spelen zich af in huizen, in lichamen, in organen zelfs, in graven, in spelen, en vooral in het hoofd van de schrijver. Het is in dit deel dat Zwagerman diverse keren refereert aan de Bijbelse bezetene uit het evangelie van Markus, die op de vraag wat zijn naam is, antwoordt met:

En hij zei tot Hem: Legioen is mijn naam, want wij zijn velen.

Zo beklemmend als – alleen al – deze ene regel is, zo beklemmend is geen van de gedichten in Inwaarts. Die overvloed... is een van de gedichten waarin Zwagerman refereert aan Legioen. Het begint met:

Die overvloed aan keuzes. Voor-
of achterkant van gevallen huis?
Intieme houtrot in de deurlijst voor.
De achtertuin is ingevouwen,
terracotta potten opgestapeld,
winterklaar bestrijkt twaalf maanden.
Stijfjes in oranje hes verwacht ik
schier onbeheersbaar snelverkeer
van strookjes mos en steelse barsten.

Het huis wordt ontgrendeld, binnen gegaan en opgeruimd; de handen uit de mouwen voorzien van stoffer en blik en dan:

De grootste leugen: niet je naam
is Legioen. Zo heet je ademtocht,
Het piepend pi-getal dat huisraad temt.
Doodgaan is geen kunst, zomin als al
het andere. De sirene die het schreef
jokte onverdroten naar de
geiser en het gas. In hoger honing
woont zij onze kleinste echo uit.

En dan ben ‘je’ dood, je allereerste dag bleek altijd al geteld. Hardop lezend zit er een fijn ritme in het gedicht, het draagt lekker voor, maar lezend zeggen de woorden te weinig en zijn, als gevolg daarvan, de opgeroepen beelden flauw en doorzichtig. Ze kietelen of prikke(le)n zelden en dagen de lezer of luisteraar niet uit.

Zo nu en dan citeert Zwagerman een andere dichter als inleiding op een gedicht, maar ook dat pakt meestal niet goed uit, omdat het verwachtingen schept die vervolgens niet worden waargemaakt. Zo zorgt die ene regel van John Berryman:

Save us from shotguns and father’s suicides

voor zoveel schaduw dat Hamsteren, dat meer dan twee pagina’s beslaat, erdoor verstikt wordt.

Helaas is het tweede deel van de bundel, Voor en na het meesterwerk, nog minder interessant. Vrijwel elk gedicht begint met of bevat Je gaf me, en vertelt vervolgens vrijwel letterlijk wat door welke kunstenaar of welk kunstwerk gegeven werd.
Het wemelt van de kunstenaarsnamen en beschrijvingen van kunstwerken, waardoor het soms lijkt alsof je een tentoonstellingscatalogus leest. De gedichten zijn kunstraadseltjes die uitnodigen om zo snel als mogelijk opgelost te worden. Eenmaal opgelost blijft er niets anders over dan zo snel mogelijk het volgende raadseltje op te lossen. Geen van de gedichten in dit deel van de bundel nodigt uit tot een langer verblijf of herlezing, nadat is achterhaald om welke kunst het gaat. De taal sprankelt en verrast niet, de beelden, woorden en zinnen zijn te voor de hand liggend:

In de trein en oortjes van de iPod in
gaf je, lijfblad in je weergaloze hand,
een ingekeerde remix van
Gerhard Richter en good old Vermeer,
Lesende, zoals de trein jou
zonder moeite lezen kon,
bij het gesloten raam, tweede klasse,
intercity, neigend naar het eertijds
lezend meisje bij het open raam,
haar pofmouw twinkelend van
schier denkbeeldig groengoud geel.

Voor de hand liggender kan het haast niet. Het is lastig om de verleiding te weerstaan om te eindigen met de verzuchting dat het lezen van deze bundel Voor niets is geweest. Dat zou echter niet terecht zijn, want om deze haiku kan geglimlacht worden:

Je draagt een jurk van
Takashi Murakami
Die jou perfect past

Door zijn lange naam
loopt superflat de haiku
vast. Kleed je maar uit.


View all my reviews