De onzichtbare hand van Bas van Bavel

De Onzichtbare Hand by Bas van Bavel
My rating: 4 of 5 stars

In het voorwoord van De onzichtbare hand, met als ondertitel Hoe markteconomieën opkomen en neergaan, hoopt Bas van Bavel dat zijn boek niet alleen stof tot nadenken oplevert en helpt bij het interpreteren van de hedendaagse ontwikkelingen in de economie, maar ook dat het aanzet 'tot handelen, om te proberen deze ontwikkeling te stuiten en de vrije, gelijkwaardige en welvarende samenleving te beschermen waarin we zijn opgegroeid.' 

Wat is die ontwikkeling dan die – volgens van Bavel – gestuit moet worden? In een paar simpele woorden: de neergang van onze (vrije)markteconomie. Van Bavel tracht ten eerste aan te tonen dat de markteconomieën niet een moderne 'uitvinding' zijn om vervolgens te laten zien hoe ze ontstaan, zich ontwikkelen en vervolgens neergaan, waarbij – en daar gaat het Van Bavel om – vrijheid en welvaart altijd verloren gaan. Door drie historische voorbeelden van markteconomieën te behandelen – Irak in de vroege Middeleeuwen (500 - 1100), de stadstaten in het middeleeuwse Italië (1000 - 1500) en Nederland aan het eind van de Middeleeuwen tot en met de 19de eeuw (1100-1800) – 'verdedigt' Van Bavel op overtuigende wijze zijn stelling dat de 'opkomst en de overheersende rol van markten voor grond, arbeid en kapitaal een zichzelf ondermijnende ontwikkeling is, want het samenspel tussen dominante markt, economie en samenleving leidt uiteindelijk tot een terugval in welvaart en welzijn.' 

Van elk van de drie eerder genoemde voorbeelden die van Bavel bespreekt, laat hij zien welke rol factormarkten (markt voor grond, pacht, arbeid en kapitaal) én de minstens zo belangrijke maatschappelijke context spelen bij het accumuleren van economische middelen en het ontstaan van elites, die vervolgens steeds meer (politieke) invloed vergaren en meer en meer uit eigen belang gaan handelen, waarmee de neergang van de markteconomie een feit is. Bij het bespreken, vertelt Van Bavel de grote lijnen maar gebruikt daarnaast allerlei voorbeelden van personen, dingen en gebeurtenissen die zijn overkoepelende verhaal ondersteunen. Zo staat er een prachtig verhaal in van Ibn Al-Jassas, een juwelier in de tweede helft van de tiende eeuw. Hij profiteerde van het feit dat de handel in luxe consumptieartikelen nog de enige bloeiende sector was omdat de (markt)elite inmiddels zoveel in bezit had en zo rijk geworden was, dat ze hun geld alleen nog maar aan luxe goederen konden uitgeven. Ongeveer zoals nu deze (markt)elite hun geld spenderen aan ruimtevaart en/of cryonisme... 

Van Bavel eindigt met een conclusie en een naschrift. Met de hulp van enkele grafieken en een overduidelijk schema laat hij in zijn conclusie zien '[w]aarom markteconomieën op de lange termijn fundamenteel onverenigbaar zijn met welvaart, gelijkwaardigheid en brede besluitvorming', wat niet toevallig de ondertitel van dat hoofdstuk is. Het naschrift bevat reacties op de discussies die ontstonden naar aanleiding van het verschijnen van de Engelstalige editie. Deze Nederlandstalige editie is geen rechtstreekse vertaling van het oorspronkelijke boek. Roland Fagel heeft het vertaald en toegankelijker gemaakt, terwijl Van Bavel het resultaat nog wat bewerkt en aangevuld heeft. Dat heeft er allemaal voor gezorgd dat deze versie van De onzichtbare hand  leesbaarder is dan Adam Smith' The Wealth of Nations (al was het maar omdat de onzichtbare hand daar slechts één keer in genoemd wordt).

Toch is Van Bavel nergens zo duidelijk als in het interview met Trouw waarin hij dé cruciale factor voor het ontstaan en (geen) onderdeel worden van een economische elite in één woord omschrijft: Toeval! Om dat vervolgens met een supersimpel voorbeeld uit te leggen: 'Stel je dan een dobbelspel voor waarbij iemand die een zes gooit er een dobbelsteen bij krijgt. Heb je toevallig de mazzel een zes te gooien, dan vergroot je met die extra dobbelsteen onmiddellijk de kans op nog meer zessen.' 

Zo simpel is De(ze) onzichtbare hand niet, maar wel net zo verhelderend.
Gelezen en gerecenseerd voor Hebban.nl

View all my reviews