zaterdag 6 december 2014

De glazen kooi van Nicholas Carr

"De veranderingen die de luchtvaart in de afgelopen decennia heeft doorgemaakt - de verschuiving van mechanische naar digitale systemen, de steeds verder gaande invoering van software en schermen, de automatisering van geestelijk en fysiek werk, de vervaging van wat het precies inhoudt om piloot te zijn - geeft een goed beeld van wat het precies inhoudt om piloot te zijn."


In 1980, toen Airplane! uitkwam, werd de automatische piloot ingeschakeld op het moment dat de piloten niet meer in staat waren om het vliegtuig te besturen. Tegenwoordig worden vliegtuigen voornamelijk 'bestuurd' door de automatische piloot en is de menselijke piloot slechts aanwezig om de meters en lampjes in de gaten te houden. En in te grijpen als door een onvoorziene samenloop van omstandigheden, de automatische piloot er niet uitkomt. Piloten, zeker in de burgerluchtvaart, zijn computerpersoneel geworden en dat is een probleem. Stel je voor dat je in plaats van je auto zelf te besturen, vrijwel altijd gebruik maakt van de ingebouwde automatische bestuurder en je moet - om wat voor redenen dan ook - plotseling zelf de auto bedienen, heb je dan genoeg ervaring opgedaan en/of je rijvaardigheid goed genoeg onderhouden om dan, in die situatie, direct en goed te handelen? Voor piloten geldt dat het antwoord op die vraag waarschijnlijk 'nee' is...

Een ander gevolg van het automatiseren van het besturen van vliegtuigen is dat het niet alleen het werk van de piloten heeft veranderd, maar dat er daarnaast geen behoefte meer is aan een navigator, radio-operator en boordwerktuigkundige. In plaats van vijf goed opgeleide, best betaalde professionals is er nu nog maar werk voor twee piloten. En zelfs die zijn eigenlijk niet meer nodig, want "Sommige experts verwijzen naar het succes van militaire drones en opperen dat die twee piloten er misschien wel eens twee te veel zouden kunnen zijn." De glazen cockpit is een glazen kooi geworden voor die twee mensen die er nu nog zitten, maar het duurt waarschijnlijk niet lang meer voordat die kooi leeg is. Niet omdat de mensen eruit ontsnapt zijn, maar omdat ze daar overbodig zijn.

Dat automatisering banen kostte en kost, weet iedereen, maar zolang het smerig of saai werk is dat geautomatiseerd wordt én de automatisering nieuw en aardiger werk oplevert, vindt niemand dat een probleem. Carr beweert, en hij is niet alleen, dat we inmiddels op het punt zijn aangeland dat de automatisering nog slechts werk kost en niet langer uitdagend nieuw werk voor mensen oplevert. Diverse nieuwsartikelen van de afgelopen weken lijken dat te bevestigen. Er wordt door de bedrijven inmiddels wel weer geïnvesteerd, maar niet in banen voor mensen:
Dat hoeft niet erg te zijn, zoals de schrijver van "When robots take our jobs, humans will be the new 1%." uitlegt, maar Carr is daar niet zo zeker van. Natuurlijk biedt automatisering kansen, maar hij ziet voorlopig nog volop problemen en gevaren. Hij beweert, onderbouwt en toont bv. aan dat automatisering de zorg vooralsnog duurder heeft gemaakt en lang niet altijd beter, laat zien hoe het gebruik van computers door architecten hun creativiteit en inventiviteit negatief beïnvloedt en maakt duidelijke dat we de toekomst niet alleen aan de technologie mogen overlaten. Hij is het gloeiend eens met hoogleraar robotica Noel Sharkey, die het volgende concludeert: "Je kunt een robot uitrusten met een paar ethische regels, maar ten diepste is hij totaal onverschillig." 

Ondanks, of misschien wel juist omdat Carr in de De glazen kooi vooral bezwaren naar voren brengt en de problemen van (de huidige wijze van) automatiseren breed uitmeet, is het geen door en door negatief boek. Bovendien is het prima dat er niet alleen maar aandacht is voor de verhalen van juichende technologiebedrijven of  voor blijmoedige goed van tongriem gesneden individuen (de Alexander Klöppings van deze wereld) die slecht positieve verhalen vertellen over de technologische voortgang. Wij moeten ook gewezen worden op de niet zo positieve of 'nog uit te dokteren wat we ermee aan moeten' gevolgen van het gebruik van apps, robots en andere computertoepassingen. Dat geldt niet alleen maar voor 'de politiek', maar ook voor individuen én gemeenschappen.
Dat waarschuwen doet Carr over het algemeen uitstekend en duidelijk, maar niet altijd. Soms gaat Carr op de stoel van een filosoof zitten en filosofeert er lustig op los. Dat gebeurt niet altijd even overtuigend, want argumenten waarin termen als diep(e cognitieve processen), rijk(e kennis), echt(e wereld) worden gebruikt, doen nogal Platoons aan en overtuigen niet genoeg. Daar waar Carr over toepassingen en hun gevolgen vertelt, is hij echter zeer overtuigend en duidelijk in zijn element.

Om duidelijk te maken hoe actueel en nodig de informatie in De glazen kooi is, hoe noodzakelijk het is dat er niet alleen door techneuten, maar door iedereen aandacht wordt geschonken aan de wijze waarop en wanneer er geautomatiseerd wordt, is hieronder een tamelijk lukrake lijst met links opgenomen naar actueel nieuws op dit gebied. De variëteit aan onderwerpen toont aan dat de automatisering letterlijk op alle gebieden binnensluipt en ons allemaal op diverse momenten en manieren zal raken. Of het nu kunst betreft, of je werk als programmeur of kok, of het gaat om de wijze waarop landen oorlog voeren (of terroristen aanslagen plegen?), of om de goochelkunsten van je smartphone, of de gehele gezondheidszorg, overal kom je software tegen, zelfs op het gebied van je eigen geluk.
Gepost door op

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.

Abonneren op: Reacties posten (Atom)