Stikvallei van Frank Westerman

Stikvallei by Frank Westerman
My rating: 4 of 5 stars

Omdat het bijna onmogelijk is om Frank Westermans boek op een andere manier recht te doen, neem ik in deze review hoofdstuk(je) 29 uit het deel Mythedoders over:

In zijn editie van zaterdag 30 augustus citeert The Boston Globe een van de jongste protagonisten aan het wetenschappelijke front. Deze twintiger, Joseph ‘Joe’ Devine, is op de valreep aan het Amerikaanse team toegevoegd.
In de lobby van zijn hotel in Bamenda zegt hij: ‘We moeten oppassen dat we de feiten niet zo rangschikken dat ze ons verhaal vertellen. We moeten de feiten de tijd geven om hun eigen verhaal te vertellen.’
Ik zette een streep onder deze zinnen. Joe Devine, de benjamin van de Nyos-onderzoekers, roept zijn collega’s tot de orde: laat je niet opjagen, trek geen overhaaste conclusies. Wat mij aansprak was de manier waarop hij dit verwoordde. ‘We moeten de feiten de tijd geven om ons hun eigen verhaal te vertellen’ is iets anders dan ‘de feiten spreken voor zich’. Het ligt subtieler. Feiten houden om te beginnen hun mond, al rooster je ze boven een vuurtje. Je kunt ze wel een naam geven, maar dat is een onontkoombaar arbitraire bezigheid. Welke naam – dat hangt af van de naamgever.
Devine maant tot zorgvuldigheid. Leg je oor te luisteren op de spoorrails. Komt er in de verte een trein aan? Of is er misschien juist een gepasseerd? In welke richting? Er is kunde voor nodig, én geduld, om te doorgronden welke verbanden (welke ‘verhalen’) er achter de feiten schuilgaan.
Het citaat uit The Boston Globe was – ik kon het niet anders lezen – een verkapte uithaal naar Tazieff. Joe Devine bleek een pupil van Haraldur Sigurdsson.

Prachtig, zoals die laatste alinea het hele voorgaande stuk in een ander daglicht zet. En tekenend voor de wijze waarop Westerman dit boek geschreven heeft: een lappendeken van korte, nog kortere en een tikje langere stukjes waarin afwisselend overlevers, wetenschappers, mensen van nu en van toen, Kameroeners en Fransen en Amerikanen en IJslanders en Nederlanders en Israëli en Duitsers en de Kom en een Fon en Bamessi en een slang en nog veel meer nationaliteiten, mensen en andere wezens hun verhaal doen waardoor zij hun eigen en andermans motieven, angsten en belangen blootleggen.

Waarheid is wat werkt, zei een wijze filosoof (nee, dat is géén pleonasme!) nog niet zo heel lang geleden. Laat dat nu precies zijn wat Frank Westerman met dit boek duidelijk maakt. En hoe gebeurtenissen leiden tot verhalen en mythes, die we nodig hebben Omdat we […] donders goed weten dat al onze menselijke druktemakerij vroeg of laat (maar meestal vroeg) opgaat in de kosmische achtergrondruis. Dat willen we niet. Daar verweren we ons tegen. Hoe? Door elkaar voortdurend verhalen te vertellen (moet je horen!) over ervaringen die ons het gevoel geven dat we bijzonder zijn. Over de uitzondering, dat zij bestáát.

Voor wie voorafgaand aan het lezen van Stikvallei al wat meer wil weten van de gebeurtenissen én een van de verhalen alvast wil aanhoren, is op YouTube de BBC documentaire Killer Lakes beschikbaar, waarin o.a. aandacht wordt besteed aan de Nyos-vallei.

De Slegte

Het kan geen enkele (boeken)lezer ontgaan zijn: Polare is dood. Maar - en dat is het goede nieuws - er zijn allerlei mensen en organisaties bezig om die unieke, vertrouwde voor-Selexyz/Polare boekwinkels zoals Donner ('mijn Donner'), Scholten, Gianotten, Broese en Kooyker te redden. Of ze allemaal op de een of andere manier gered gaan worden, weet ik niet, maar wat ik wel weet, is dat Jan Gat een broer moet krijgen als Donner ten onder gaat. Dat zou voor mij, naoorlogs kind, pas een "Rotterdam zonder hart" zijn.

Het is misschien een beetje raar dat ik me nog steeds zo druk maak over het al dan niet overleven van een boekwinkel in Rotterdam, terwijl de voor mij dichtstbijzijnde (nu nog) Polare-vestiging in Groningen ligt, maar ik ben nu eenmaal niet met Scholten opgegroeid en wel met Donner. En.... met De Slegte. In alle drukte en gedoe, wordt De Slegte eigenlijk nauwelijks meer genoemd, en dat is 'toch eigenlijk best wel soort van heel erg onterecht'.

"Boekhandel De Slegte" werd begin 20e eeuw opgericht in Rotterdam door Johannes (Jan) de Slegte (1871-1945). De Slegte was oorspronkelijk lantaarnopsteker in de stad en hoefde dus enkel bij dageraad en schemering te werken, zodat hij veel tijd overhield om een uitleenbibliotheek en boekenwinkel uit te baten. Toen de Rotterdamse gasverlichting werd vervangen door elektrisch licht, raakte hij zijn werk als lantaarnopsteker kwijt en werd de boekhandel zijn primaire inkomstenbron. Zijn zoon Johan Cornelis Gerard (Jan junior, 1899-1961) kwam bij zijn vader in de zaak en stond met een boekenkraam op de markt.
(bron: wikipedia)

Voor mij was De Slegte net zo belangrijk, en lange tijd belangrijker dan Donner. De Slegte maakte voor mij, als tiener met niet zo heel veel zakgeld en later als student (zonder studiefinanciering!!) met bijbaan, niet alleen het lezen, maar ook het bezit van boeken mogelijk.

De Rotterdamse vestiging heeft dat tot op de dag van de sluiting nog gedaan. Het laatste boek dat ik van Polare, via internet, kocht kwam uit Rotterdam. Het is aan meneer B. Verbrugge uit Rotterdam en de Donner/De Slegte vestiging in Rotterdam te danken dat mijn volgende Nederlandse boek voor mijn Ik lees Nederlands! uitdaging Brandnetels & verkeersborden van A.L. Snijders gaat worden. Maartje Wortels IJstijd lag al klaar, maar ze vindt het vast niet erg dat haar ex-collega-korte-verhalen-voorlezer-bij-De-Avonden haar vooraf gaat.

Ik lees Snijders Brandnetels & verkeersborden ter nagedachtenis aan De Slegte in Rotterdam én in de hoop dat de crowdfundingsactie Donner moet blijven zal slagen, zodat niet alleen Donner, maar ook een beetje van De Slegte overleeft in Rotterdam. En daardoor ook een beetje van mijn jeugd en tienerjaren.....

Monsterproof van Daniël Dee

Monsterproof by Daniël Dee
My rating: 5 of 5 stars

Vanmorgen las ik Monsterproof van Daniël Dee uit, liet wat ik net gelezen had bezinken en probeerde vervolgens te bedenken wat ik over deze dichtbundel zou kunnen vertellen. Ik kwam er niet helemaal uit en bladerde ter afleiding door het het boekendeel van de website van The Guardian. Daar kwam ik een verhaal over 'ruïneporno' tegen: schitterende foto's die iets naars, en soms ook iets mafs hebben. Een van de links in het artikel verwijst naar de site van Robert Polidori, waar onder andere foto's te zien zijn van New Orleans nadat de orkaan en het water daar hebben huisgehouden. Toen ik onderstaande foto zag, dacht ik direct: dát is het. Deze foto geeft in één beeld weer, hoe de gedichten in deze bundel op mij overkomen.

Robert Polidori, uit After the flood

De meeste van Dee's gedichten roepen bij mij beelden op zoals hierboven: krankzinnig, tragisch, soms een glimlach, zwart. Maar er zijn een paar gedichten waar het zwarte en tragische ontbreekt, die zelfs lieflijk zijn te noemen, zoals Foto uit de Dee-collectie:

Het mooie uitzicht op de Schie is niet zichtbaar.
Evenmin de ruimte die ons huis werkelijk had.
In het trapgat staat de grote koelkast klem.
Zo'n grote Amerikaanse koelkast die ik altijd
al wilde met een ijsblokmaker. Hij kan niet meer
omhoog of omlaag. Daarvoor sta ik te vloeken
tegen mijn persoonlijke demonen buiten beeld.
Ik was liever lethargisch gebleven, maar er kwam
een vrouw. Mijn lieve vrouw die achter
de koelkast staat. Haar paarse rok is net te zien.
Ze is drie maanden zwanger. Wie de foto
genomen heeft kan ik me niet meer herinneren.
Ik dacht dat wij in die tijd altijd met ons tweeën waren.

Daniël Dee, sinds vorig jaar stadsdichter van Rotterdam, is gaan dichten omdat hij een bundel van die mafkees van een J.A. Deelder las, zoals hij in de video hieronder vertelt.

Hoewel Dee beslist geen kopie van Deelder is, zijn er toch een paar overeenkomsten waarvan het feit dat de gedichten voorgedragen moeten worden er één is. Maar ook de harde, droge humor kom je bij beiden tegen. Daarvan getuigt bijvoorbeeld het gedicht Zoenoffer

lieverd luister er is geen reden om mij niet terug te nemen
ik ben niet meer zo voorspelbaar vervelend als een kleuter
die zijn spruitjes met lange tanden in een open mond kauwt

weet je nog dat leuke jurkje op de markt dat niemendalletje
paars met bloemetjesmotief hier ik heb het voor je gekocht
ik ben veranderd meer dan je denkt

mijn leven is een knoeiboel ik kan dit niet alleen
en laten we wel zijn jij ook niet al ben je nu de prinses maar ik
ben bekend met de verrotting onder jouw schoonheid

je valsheid je zeuren je onredelijke nukken door merg en been
krassende nagels over een schoolbord ik ken de geur van je
zweetvoeten de stoppels op je benen het pluis in je navel

en dan je gezeik soms ben je net mijn moeder dat neem ik terug
als jij mij terugneemt van ma zul je geen last meer hebben
beloofd ik ken je afkeer als ze je weer eens tochtige vaars noemt

dat zal nooit meer gebeuren in deze dichtgetapete plastic tas
van bas van der heijden heb ik een gift voor je een zoenoffer
jouw plaaggeest haar hoofd

 Als dit niet vergelijkbaar is met een lichtknopje met bloemetjesmotief op een schimmelmuur, dan weet ik het niet meer....

De wake van Ronald Giphart en Nanne Meulendijks

De wake by Ronald Giphart
My rating: 3 of 5 stars

Het nadeel van een bestaand verhaal - of zelfs een complete roman - 'verstrippen' of illustreren, is dat de tekst het in de meeste gevallen wel alleen af kan. Hoe fraai en origineel de tekeningen ook zijn, vrijwel nooit voegen ze iets toe aan het verhaal. En andersom is natuurlijk al helemaal niet aan de orde.

In het geval van De wake was er eerst het verhaal van Giphart en heeft Meulendijks daar later de illustraties bij gemaakt. Er is niets op aan te merken, de sfeer, de kleuren, de mensen, het past allemaal bij het verhaal, maar gecombineerd vormt het toch niet één geheel. Het blijven tekeningen bij een verhaal.

Mooie tekeningen, zoals hierboven te zien is, maar ze voegen zo weinig toe aan het verhaal dat het me eigenlijk een beetje spijt dat ik deze versie van het verhaal heb gelezen. De beelden van Meulendijks zijn prachtig, maar wie weet hoe mooi mijn eigen beelden zouden zijn geweest...

View all my reviews

The museum of scandals van Éléa Baucheron, Diane Routex

The Museum of Scandals: Art that Shocked the World by Elea Baucheron
My rating: 4 of 5 stars





De titel van het boek geeft natuurlijk al weg wat de onderstaande kunstwerken met elkaar gemeen hebben. Het zijn stuk voor stuk kunstwerken die tot heftige protesten, oproepen tot verbod of spotternijen hebben geleid. Met 21ste eeuwse ogen en ervaring bekeken is dat soms moeilijk te begrijpen, in andere gevallen is dat geen enkel probleem.

 

Zo is het nu moeilijk te begrijpen dat het prachtige Rain, steam and speed van Turner protesten opriep en hij van onkunde werd beticht. Begrijpelijker of in ieder geval voor de hand liggender is het boos worden van mensen als zij geconfronteerd worden met een devote Hitler. Zeker als dat beeld middenin Warschau staat.

Een van mijn favoriete foto's in het boek betreft een kunstwerk van Jeff Koons dat tentoongesteld staat in een ander kunstwerk: Versailles. Zo clashend, maar daardoor ook weer zo mooi samengaand dat ik het adembenemd mooi vind en het graag in levende lijve zou hebben willen aanschouwen.

The museam of scandals geeft een prachtig beeld van onze eigen morele grenzen, die van mensen in vroeger tijden, waar die grenzen vrijwel verdwenen zijn en waar ze nog - al dan niet opgerekt - zijn. Neem bijvoorbeeld Ruan van de Chinese Xiao Yu of een deel van het werk van Otto Muehl. Daar werd ik ongemakkelijk van, net als van Helena van Marco Evaristti. Daarom eindig ik maar, net als het boek met mr. Brainwash. Ook een tikje ongemakkelijk soms, maar minder schokkend dan een door een toeschouwer tot pulp geblende goudvis...

Ithaka

Als je de tocht aanvaardt naar Ithaka
wens dat de weg dan lang mag zijn,
vol avonturen, vol ervaringen.
De Kyklopen en de Laistrygonen,
de woedende Poseidon behoef je niet te vrezen,
hen zul je niet ontmoeten op je weg
wanneer je denken hoog blijft, en verfijnd
de emotie die je hart en lijf beroert.
De Kyklopen en de Laistrygonen,
de woedende Poseidon zul je niet treffen
wanneer je ze niet in eigen geest meedraagt,
wanneer je geest hun niet gestalte voor je geeft.

Wens dat de weg dan lang mag zijn.
Dat er veel zomermorgens zullen komen
waarop je, met grote vreugde en genot
zult binnenvaren in onbekende havens,
pleisteren in Phoenicische handelssteden
om daar aantrekkelijke dingen aan te schaffen
van parelmoer, koraal, barnsteen en ebbehout,
ook opwindende geurstoffen van alle soorten,
opwindende geurstoffen zoveel je krijgen kunt;
dat je talrijke steden in Egypte aan zult doen
om veel, heel veel te leren van de wijzen.

Houd Ithaka wel altijd in gedachten.
Daar aan te komen is je doel.
Maar overhaast je reis in geen geval.
't Is beter dat die vele jaren duurt,
zodat je als oude man pas bij het eiland
het anker uitwerpt, rijk aan wat je onderweg verwierf,
zonder te hopen dat Ithaka je rijkdom schenken zal.
Ithaka gaf je de mooie reis.
Was het er niet, dan was je nooit vertrokken,
verder heeft het je niets te bieden meer.

En vind je het er wat pover, Ithaka bedroog je niet.
Zo wijs geworden, met zoveel ervaring, zul je al
begrepen hebben wat Ithaka's beduiden.

K.P. Kavafis


Vertaald uit het Grieks: Hans Warren en Mario Molengraaf, Gedichten, Amsterdam 1991, p. 25.
Naar aanleiding van de (zojuist afgeluisterde) aflevering van Nooit meer slapen van 18 januari, waarin Arjen van Veelen vertelt over dit door hem geliefde gedicht. Start op 58:30.