Heimat van Nora Krug

Heimat: Terug naar het land van herkomst by Nora Krug
My rating: 5 of 5 stars

Nora Krug, geboren in Karlsruhe in 1977, woont en werkt in New York, nadat ze eerder al haar geboorteland verliet om in Liverpool te studeren aan het  Paul McCartney's Liverpool Institute for Performing Arts. Ze was 19 toen ze naar Liverpool vertrok en besefte al vrij snel dat ze daar, maar ook later in New York, meer en vaker dan ooit geconfronteerd zou worden met het nazi-verleden van haar geboorteland. In een interview in The Guardian vertelt ze: "Zodra je iemand antwoordt die je vraagt, waar je vandaan komt, is de associatie met de nazi-periode er. Je wordt er constant mee geconfronteerd".



Om eraan toe te voegen: "Ik ben naar feestjes in New York geweest waar volkomen vreemden me vertelden dat Duitsland een land was dat ze nooit zouden kunnen bezoeken. Ik schaamde me, maar soms zou het een punt bereiken waarop ik me boos zou voelen - altijd innerlijk, natuurlijk, niet uiterlijk - over het gebrek aan erkenning dat Duitsland is veranderd". Die voortdurende confrontatie met het verleden, en het mede daardoor veroorzaakte vage schuldgevoel zorgt ervoor dat Krug op zoek gaat naar de rol die haar familie speelde in de tijd voor en tijdens de tweede wereldoorlog, want ze besefte:



Natuurlijk heeft Krug getwijfeld. Had ze wel het recht – als na-oorlogs kind – om een boek te schrijven over de rol van haar familie tijdens de Tweede Wereldoorlog? Er was al zoveel indrukwekkends verteld, wat zou zij daar nog aan toe kunnen voegen? Er waren tenslotte, voor zover ze wist, geen oorlogsmisdadigers, slachtoffers of verzetsstrijders in haar familie. Slechts “Mitläufer”, mensen die noch schuldig noch onschuldig zijn. Hoe interessant is dat? Ze besluit om een ander doel na te streven, niet op zoek te gaan naar de schuldvraag, maar simpelweg het leven van de generatie van haar grootouders zo nauwkeurig mogelijk te reconstrueren om op die manier de beslissingen van haar voorouders te verkennen en te begrijpen.

Ze richt zich tijdens haar speurtocht vooral op de oudere broer van haar vader, Franz-Karl, en op Willi Rock, de vader van haar moeder. Het graf van Franz-Karl heeft zij als kleine meisje, op vakantie in Italië, ooit samen met haar vader bezocht. Haar oom, lid van de SS, is kort voor het einde van de oorlog daar, in Italië, omgekomen. Krug's vader, geboren in 1946, kreeg de ongelukkige eer dezelfde naam te dragen als broer. Hoe triest die keuze, maar vooral de jeugd van haar vader is geweest, wordt de – auteur naarmate het onderzoek vordert – uitermate pijnlijk duidelijk.Willi Rock, haar opa van moeders kant, stierf toen Nora elf was. Zij heeft nog vage herinneringen aan hem, weet dat hij een rij-instructeur in Karlsruhe is geweest, dat hij een spin in de garage gedood heeft,  en ze herinnert zich zijn hoed op de kapstok in de gang. Daar houdt het echter mee op. Ze weet van de andere opa en haar oma's ook weinig, want Willi is de laatste grootouder die overlijdt; de andere drie zijn dan al overleden.



En dus gaat Krug met de overige familieleden praten, heel voorzichtig soms, omdat lang niet iedereen van haar familie dat wil of kan. Ze spreekt daarnaast met diverse andere betrokkenen, zoals buren en historici, onderzoekt stoffige zolders in huizen waar nog ooms of tantes wonen, doorzoekt dozen met beschimmelde brieven en schriftjes, duikt in stadsarchieven, bladert en vindt raadsels of bewijzen in oude telefoonboeken, struint rond en koopt van alles op vlooienmarkten en documenteert zo langzaam maar zeker de – soms pijnlijk trieste – geschiedenis van haar familie.

Het resultaat is een schitterend geïllustreerd dagboek, een plakboek vol memorabilia, gedachten, geschilderde foto's, illustraties, korte verhalen in stripstijl, oude foto's en historische documenten, dat in 15 hoofdstukken zeer zorgvuldig verlies, verdriet en twijfel op onvergetelijke, verrassende en ontroerende wijze vastlegt.

Gelezen en gerecenseerd voor Hebban.nl

View all my reviews

Blokken van Ferdinand Bordewijk en Victor Hachmang

Blokken by Ferdinand Bordewijk, Victor Hachmang
My rating: 5 of 5 stars

Het ligt vierkant hoog en hoekig // gekanteld in het tegenlicht schrijft Jules Deelder over Rotterdam in zijn gedicht Rotown Magic. Dezelfde woorden kun je gebruiken om Blokken van Ferdinand Bordewijk en de tekeningen, die illustrator en striptekenaar Victor Hachmang daarbij maakte, te beschrijven. Hachmang heeft geen letter veranderd aan de tekst van Blokken, en - zo vertelt hij in een gesprek bij Nooit meer slapen - daar heeft hij geen seconde aan gedacht omdat het niet alleen het verhaal van Blokken is dat hem intrigeert, maar vooral de wijze waarop het verteld wordt. Het hoekige, harde, zakelijke van de tekst samen met het ontbreken van hoofdpersonen geeft lezers nergens 'emotionele' houvast en dat is precies wat hem zo boeit.

De Raad was wet, was daad, was vonnis. De drie functies van de Staat, wetgeving, uitvoering, rechtspraak de aloude functies die ook voor hem golden waren ondergebracht in een orgaan, de Raad. Maar dit orgaan bestond zelfs niet als zodanig, het bestond als Norm, als Handeling, als Beslissing.

Als er al sprake is van een hoofdpersoon, dan is dat de Staat en met zo'n abstracte hoofdpersoon is het nu eenmaal moeilijk meeleven. Dat is echter geenszins een nadeel, want de kale, krachtige schoonheid van de taal en het resolute gebrek aan een moreel oordeel over de totalitaire staat zorgen ervoor dat deze Nederlandse sciencefictionroman uit 1931 (!) fier en ongrijpbaar overeind blijft tussen al het buitenlandse en hedendaagse geweld.



Op knappe wijze weet Hachmang door kleurgebruik, stijl, lettering en enorme variatie in framegebruik, variërend van 10 frames op één pagina tot één frame op twee pagina's, feilloos de tekst van Bordewijk op precies de juiste wijze te benadrukken. Alsof ze altijd samen in één band hebben geleefd, zo vanzelfsprekend spelen tekst en afbeeldingen op elkaar in en versterken ze elkaar.

In het eerder genoemde interview biecht Hachmang op dat hij zich in eerste instantie had voorgenomen alle tekeningen te maken met het 'potlood in de ene hand en de liniaal' in de andere, maar dat viel hem na verloop van tijd zo zwaar dat hij is gaan 'rebelleren'. Net zoals de inwoners van de Staat, net zoals de natuur in de Staat. Alles lijkt strak, rechthoekig, maar overal is wel ergens een tegendraads gebogen lijntje of een cirkel te vinden. Zelfs in de uiterst rechtlijnige Raad.



Gelukkig heeft de uitgever, Nijgh & Van Ditmar, ervoor gezorgd dat deze schitterende uitgave van Blokken omarmd wordt door een prachtige, exact bij het boek passende, sobere omslag. Het boek voelt prettig, het ziet er oogverblindend uit en ruikt ook nog eens zalig naar inkt.
De uitdrukking 'sieraad' voor je boekenkast zou volkomen op zijn plaats zijn, ware het niet dat de sleetsheid van dat cliché dit boek beledigt. Bovendien mag het niet worden verstopt in een boekenkast waar alleen de - op zich fraaie - rug nog maar te zien is; deze Blokken hoort in volle glorie gevoeld, geroken, bekeken en gelezen te worden. Letter voor letter, zin voor zin, afbeelding voor afbeelding, pagina voor pagina, keer op keer op keer.

Gelezen en gerecenseerd voor Hebban.nl

View all my reviews