In the pines van Erik Kriek

In The Pines by Erik Kriek
My rating: 4 of 5 stars

Nadat Erik Kriek, zoals hij vertelt bij Nooit meer slapen, eigenlijk een beetje te laat kwam met zijn Het onzienbare waarin hij zes verhalen van Lovecraft verstripte, is hij nu ruimschoots op tijd met zijn In the pines. Kriek heeft namelijk een geheel nieuw genre geschapen met dit boek vol verhalen geïnspireerd door 'murder ballads'. Hij heeft achtereenvolgens Pretty Polly and the Ship’s Carpenter, The Long Black Veil, Taneytown, Caleb Meyer en Where the Wild Roses Grow verstript, terwijl het boek de titel heeft gekregen van de zesde ballad:

In the pines, in the
pines, where the sun
never shines and
we shiver when the
cold wind blows.

Dat Krieks kenmerkende, 'dramatische' tekenstijl uitermate geschikt om deze moordverhalen te verbeelden is al direct in het eerste verhaal duidelijk waarin hij het stormachtige verhaal van de scheepstimmerman met een duister verleden verbeeldt. Door middel van flash backs wordt het verleden van de man beetje bij beetje uit de doeken gedaan, en wordt duidelijk welke relatie dat heeft met de huidige problemen van het wel verdoemd lijkende schip waarop hij zich bevindt.
Dat Kriek zijn eigen invulling geeft aan de teksten komt het duidelijkst tot uiting in Where the Wild Roses Grow geschreven in 1996 door Nick Cave en als duet gezongen door Cave met zijn Bad Seeds en Kylie Minogue. Voor wie de bij de song horende video kent, is de verbeelding van Kriek wel heel verrassend... Dat geldt overigens ook voor het tweede verhaal, De lange zwarte sluier, dat het tragische verhaal laat zien van de man die, hoewel onschuldig aan de moord op een geliefde dorpsgenoot, daar toch voor veroordeeld wordt en uiteindelijk opgehangen omdat hij niet wil verklaren waar hij was op het tijdstip van de moord. En hoe hij aan de door de moordenaar gedragen zwarte hoed is gekomen.

Naast de door Erik Kriek op lugubere wijze verbeelde murder ballads, geeft Jan Donkers achterin het boek extra informatie over dit soort muziek en de zes songs (inc de titelgever). Alle zes kunnen tijdens het lezen worden afgeluisterd dankzij de cd die wordt meegeleverd, waarop de vijf eerder genoemde songs aangevuld met In the pines zijn te horen, gespeeld door The Blue Grass Boogieman met Erik Kriek. Het is maar goed dat de voorraad murder ballads zo groot is, want deze oog- en oorstrelende wijze van kennismaken met deze muziek én de verhalen, moet vervolgd worden met meer. Veel meer!

View all my reviews

's Nachts verdwijnt de wereld van Jaap Robben

's Nachts verdwijnt de wereld by Jaap Robben
My rating: 3 of 5 stars

Al in december 2004 debuteerde Jaap Robben met de dichtbundel Twee vliegen waarin o.a. het gedicht "Saharazand" te vinden is, dat niet veel later door Uitgeverij Plint op een ansichtkaart, kofferlabel en poster werd afgebeeld.

Saharazand

Vroeger in de zomer
hing ik bij een
sterke zuidenwind
met een glazen potje
meters uit het raam.
.
Zo spaarde ik korrels
zand van de Sahara.
.
Als ik dan na uren sparen
in mijn potje staarde
was ik toch
een beetje op vakantie.

Samen met andere gedichten die Robben eerder al heeft uitgebracht, als stadsdichter van Nijmegen heeft geschreven, en een aantal niet eerder uitgegeven gedichten is "Saharazand" terug te vinden in 's Nacht verdwijnt de wereld.  Merel Eyckerman, met wie Robben in 2012 eerder al had samengewerkt bij de totstandkoming van het prentenboek Josephina, illustreerde de meeste gedichten in dit korte bundeltje. Zij doet dat op een volstrekt eigenzinnige en vaak verrassende wijze. Dat is niet onverdeeld positief, want hoewel gedichten en illustraties elkaar meestal goed aanvullen, laten de afbeeldingen een enkele keer te weinig ruimte over voor de lezer. Het 'kantelen' van de teksten, zoals dat op de achterflap genoemd wordt, is dan zo dwingend dat het gedicht verwordt tot een verhaaltje bij de illustratie.

Vrijwel alle gedichten in deze bundel gaan over een of andere vorm van verlies. Een voorbeeld daarvan is "Vergeten gezichten" dat een boeiende vraag stelt, waarop Eyckerman op de linkerpagina het antwoord suggereert:

Waar zijn de gezichten gebleven
die niemand heeft onthouden
van middeleeuwse mensen
die niet op schilderijen staan?

Verlies wordt ongeïllustreerd duidelijk in het gedicht "Sneeuw" waar een glimlach zijn mens overleeft, maar ook in het gedicht dat op de tegenoverliggende linkerpagina staat:

Hoe we buren werden

Waar wij nu staan heette
hier
en de verte noemde men ginder.

Tot het plots door lijnen
werd verdeeld
in ons en andermans gras.

Een streep veel dunner nog dan niks
bepaalde dat wij voortaan hetzelfde
en iedereen daarachter,
echt heel anders was.

Dat verlies niet altijd treurig hoeft te zijn, blijkt uit het titelgedicht waarmee de bundel wordt afgesloten. Robben nodigt je uit om niet te treuren om wat verdwenen lijkt, maar te zien welk moois ervoor in de plaats is verschenen. Het is een manier van kijken naar de wereld die bijna 'ondanks zichzelf' gevuld is met hoop en een glimlach. Een nog sprekender voorbeeld daarvan is "Deze handen" waarin in vier regels gemis, verlangen en hoop worden weergegeven en waar de illustratie van Eyckerman perfect bijpast.
Ook in het geval van Tsjilp is het verlies licht en verrassend vrolijk stemmend. Het is een blik op de wereld die ondanks alles fijn is, en goed voelt, alsof elke dag er een is om te vliegen...

Tsjilp

Er wacht een kuiltje
in de schaduw
van de heg

Voordat ik haar daar leg,
 hou ik haar stijve lijfje
dicht tegen me aan.

Het was een dag
om weg te vliegen
en dat heeft ze ook gedaan.

Wat jammer dat onder dit gedicht een dood vogeltje in een doosje is afgebeeld, waardoor de lichtheid verdwijnt en treurigheid de overhand krijgt... dat doet het gedicht echt tekort. Gelukkig gaat het meestal beter en verdwijnen de gedichten van Robben lang niet overal in de illustraties. Zelfs 's nachts niet.

Gerecenseerd voor Hebban.nl

View all my reviews

Wat blijft van Adonis

Wat blijft by Adonis
My rating: 4 of 5 stars

Ali Ahmad Said Esber, beter bekend onder het pseudoniem Adonis, is een Syrisch-Libanese dichter die elk jaar genoemd wordt als kanshebber voor de Nobelprijs voor de Literatuur. Of hij die prijs ooit krijgt is de vraag, maar of hij het verdient niet. Adonis is een fantastische dichter en Kees Nijland en Assad Jaber op zijn minst net goed als vertalers, want het is niet voor niets dat Robert Frost, gevraagd naar de essentie van poëzie het volgende zei: "Poetry is what gets lost in translation".

Ahmed Aboutaleb, die het voorwoord voor zijn rekening heeft genomen, zegt daarover echter het volgende: "[...] soms probeer ik ze te vertalen naar het Nederlands. Vertalen is naar mijn idee de beste vorm van geconcentreerd lezen. Het is een nauwgezette zoektocht naar de bedoeling van het vers. Vertalen brengt je dichter bij de dichter." Hij is vol lof over de vertalingen van Nijland en Jaber, maar raadt eenieder aan samen met iemand die Arabisch leest en spreekt om toch ook naar de oorspronkelijke Arabische gedichten te luisteren om door de klank en het ritme van de gedichten nóg dichter bij de gedichten en dichter bij een medemens te komen. Er staat niet voor niet 'nóg dichter bij' omdat diverse gedichten in deze bundel je dichter bij die ander brengen. Ook in de Nederlandse vertaling. Ook lezend. Neem bijvoorbeeld "Tussen jouw ogen en mij":

Als ik mijn ogen in jouw ogen dompel
zie ik een nieuwe morgen
het oude gisteren
en wat ik niet weet
ik voel de kosmos rennen
tussen jouw ogen en mij

Hoe dichtbij die ander kun je komen?

Dit eerste gedicht in de bundel bereid je nauwelijks voor op wat er volgt, want de gedichten van Adonis zijn allesbehalve eenduidig of eenvormig en al helemaal zelden bedoeld om de lezer te plezieren. Sterker nog, Adonis stelt vragen, zijn gedichten zetten je aan het denken, maar nemen je even zo makkelijk mee aan de hand en zijn dan het gedachtespinsel zelf. In "Een hemelse samenvatting" stelt Adonis de vraag "Hoe raakt een hoofd gevangen in zelfgeschapen woorden?", maar het antwoord dat daarop volgt is geen antwoord, want "het verborgene is bedrieglijk in Jeruzalem, de meesterbedrieger." Meer antwoord is er niet. Het is een lang gedicht, een verhaal, dat regelmatig 'onderbroken' wordt door de realiteit:

(Raketten, troepen, groepen, riten, aanvallen, mijnen, handel, sektarische strijd, bombardement, afsplitsing, kalmeren, overheersing, overwinning, lichaamsdelen, lijken, gevechten, bondgenoten, vijanden, gewapenden, moorden, stammen)

Terwijl even daarvoor een verliefde vrouw in een tuin, waar bloemen een net vormen om haar voeten, lachend de vraag stelt of zij alweer voor elke bloem een nieuwe jas moet naaien. De poëzie van Adonis kan huppelen, soms, maar is vaker diep doordrongen van de gruwelijke realiteit:

Veel bloed leest en schrijft
Veel ruïnes tonene een willekeur van vormen en kleuren
Veel vrouwen zwemmen in herinneringen
Stof van een leger          zucht van barakken
Wat doe je, eeuwige, die het vergankelijke met een bezem bijeenveegt
en in de oven van de verbijstering gooit?
Waarom geef je engelen alleen gif van duivels te drinken?

Adonis is geen dichter die zich houdt aan de regels en afspraken zoals die gelden in de traditionele Arabische poëzie, inhoudelijk niet en qua vorm niet, en toch ... Wat hij schrijft, waarover hij schrijft en hoe hij het schrijft kan alleen geschreven zijn door een iemand die is opgegroeid in en met die tradities. Dat maakt het voor iemand die daar weinig of geen kennis van heeft soms moeilijk om te begrijpen of te voelen wat Adonis verbeeldt. Één oplossing is om als een spiegelbeeldige Aboutaleb, deze gedichten naar het Arabisch te vertalen, maar dat gaat wat ver. Bovendien is het niet nodig want loslaten, niet willen weten 'wat er bedoeld wordt' en de beelden ondergaan, is vaak genoeg om 'iets' te zien, al is het slechts een flinter. En anders? Anders is er de troost van "De dichter 1"

Je weet niet anders dan dat hij moeilijk is. Hij is helder
als de zon
Soms verbergt hem
de schaduw van een muur

Gerecenseerd voor Hebban.nl

View all my reviews

Uit & Thuis van Karl Ove Knausgard en Fredrik Ekelund

Uit en thuis by Fredrik Ekelund
My rating: 5 of 5 stars

"[...] want voetbal is toch niet anders dan opium voor het volk? Het is de verdoving, de vlucht, de fictie. Maar is ook het tegenovergestelde. Voetbal maakt contact mogelijk, je kunt er met jan en alleman over praten. Ook met buren en medepassagiers. het is dat wat ons bindt, het is een referentiekader."

Aan het woord is Karl Ove Knausgard, Noor, wereldbekend als schrijver van de Mijn strijd-boeken, woonachtig in Zweden. Hij schrijft bovenstaande in 2014 in zijn derde brief aan Fredrik Ekelund, Zweed, schrijver, vertaler en tolk en een stuk minder wereldberoemd - in ieder geval in Nederland - dan Knausgard. Het is Ekelund die in zijn eerste brief direct de toon zet als hij begint met een herinnering uit 1983 toen hij in Parijs aan zijn afstudeerscriptie over Georges Navel werkte: "Overdag bezocht ik het Collège de France, waar ik naar Michel Foucault en Emmanuel Le Roy Ladurie luisterede, of ik sloop de École Normal binnen om naar Jacques Derrida te luisteren." Op 19 november ontmoet hij Juan, een Mexicaan, die hem via de gedichten van Octavia Paz Spaans leert en waarmee de Latijns-Amerikaanse deur voor Ekelund op een kier gezet wordt. Op het moment dat Ekelund de brief schrijft is hij er zo'n twintig keer geweest, en staat hij op het punt om naar Rio de Janeiro af te reizen om daar verslag te doen van, onder andere, het WK voetbal.
Tijdens het WK schrijven Knausgard en Ekelund elkaar dagelijks een brief over de wedstrijden die ze zien, over wat zij er van vinden en over wat hen verder nog bezighoudt. Knausgard heeft een sterke voorkeur voor Italië en Argentinië, Ekelund houdt van het sambavoetbal van Brazilië. Knausgard houdt van Italië omdat het alles representeert wat hij niet is: cynisch, calculerend, sluw, waarmee elke vorm van eerlijkheid, bloed, zweet en tranen onschadelijk wordt gemaakt. Beiden houden niet van het Duitse voetbal, maar bewonderen het wel. Ekelund legt het waarom als volgt uit:

"Ik juich nooit als ze winnen of scoren, maar ik heb een enorme bewondering voor de ploeg, een rationele en ietwat berustende bewondering/ Ze zullen nooit tot in het diepst van mijn hart doordringen. Het is een beetje zoals mijn bewondering voor schrijvers als Italo Calvino, Borges, Flaubert of Cortázar. Fantastische 'constructeurs', maar ze raken me nooit diep. Niet zoals Proust, Thomas Mann, Balzac, Bolaño, Simenon of Ivar Lo. Die betovering voel ik niet bij de Duitsers."

Knausgard mist tijdens het begin van het WK delen van wedstrijden omdat hij van vermoeidheid in slaap valt, waardoor hij er niet goed over van gedachten kan wisselen met Ekelund die wel alles ziet. Dat wordt later volop goedgemaakt omdat er steeds minder wedstrijden worden gespeeld en er dus meer tijd over is om met elkaar te praten over de universaliteit van de middenklasse, over muziek, over apen, en literatuur natuurlijk, zoals het opgroeien met de gedichten van Tranströmer, maar ook over wat talent is, hoe dodelijk gerationaliseerde emoties zijn (en niet de emoties zelf), hoe Google ervoor zorgde dat de Braziliaanse onderklasse letterlijk op de kaart werd gezet, over religie en waarom een voetbal-op-tv-kijkende paus, geen paus meer is en over het leven. Het leven van de huisman Knausgard en de feestende, voetballende, volop genietende Ekelund in Brazilië.

Het is meer dan een genot om de briefwisseling tussen deze twee uitstekende schrijvers te lezen, omdat het stilisten zijn, omdat ze interessante ideeën hebben en van ongebreideld van voetbal houden. Enigszins triest concluderen ze daarom halverwege dat dit - in ieder geval voorlopig - wel eens het laatste voetbalfeest in een fatsoenlijk voetballand zal zijn, want het volgende WK zal plaatsvinden in Rusland "onder de stalen blik van die gangster in het Kremlin" en daarna volgt Qatar... Waarschijnlijk hebben ze gelijk, maar als ze beloven om dan, net als nu, elkaar dagelijks te schrijven dan hebben we in ieder geval dát om naar uit te kijken in 2018 en 2022.

Gerecenseerd voor Hebban.nl

View all my reviews